به گزارش خبرنگار مهر، نشر تاریخ ایران پس از گذشت ۱۳ سال از چاپ نخست کتاب «تجار، مشروطیت و دولت مدرن» نوشته سهیلا ترابی فارسانی، چاپ دوم آن را در زمستان گذشته (۱۳۹۷) با شمارگان هزار نسخه، ۶۶۲ صفحه و بهای ۵۰ هزار تومان در دسترس مخاطبان قرار داد. چاپ نخست این کتاب در سال ۱۳۸۴ با شمارگان هزار و ۵۰۰ نسخه و بهای پنج هزار و ۹۵۰ تومان منتشر شده بود.
کتاب شامل چهار بخش است: بخش مقدماتی با عنوان «تجار در سال‌های پیش از مشروطیت» به سه فصل «روند تحولات تجارتی ایران در قرن نوزدهم میلادی»، «وضعیت اجتماعی تجار» و «مسائل اقتصادی – اجتماعی تجار در سال‌های پیش از مشروطیت» تقسیم شده است. نویسنده در این بخش بنیان‌های اصلی موضوع پژوهش را در پیش از جنبش مشروطیت مشخص کرده و در ادامه به روند تحولات تجاری ایران در قرن نوزدهم میلادی، وضعیت اجتماعی تجار و رابطه آنها با حاکمیت، روشنفکران و صراف‌ها را تبیین کرده است.
بخش نخست کتاب با عنوان «تجار از جنبش مشروطیت تا جنگ جهانی اول» به پنج فصل «سیاسی شدن تجار و تکاپو در استقرار مشروطیت»، «تلاش در استقرار نهادهای مدرن و مشروطیت تا استبداد صغیر»، «تجار از استبداد صغیر تا جنگ جهانی اول»، «رویکردهای تجار به مسائل پس از جنبش مشروطیت» و «روند تحولات تجاری از جنبش مشروطه تا جنگ جهانی اول». فراموش نکنیم که تاجران به دلیل رفت و آمد در دیگر کشورها به نسبت مردم عامه آگاهی بیشتری نسبت به تحولات روز جهان داشتند و امکانات مالی آنها نیز فرصت‌های مهم سیاسی را برایشان فراهم می‌کرد. بنابراین مطالعه این بخش برای علاقه‌مندان به چگونگی رخداد مشروطه می‌تواند بسیار مفید باشد.
بخش دوم کتاب با عنوان «تجار در سال‌های جنگ جهانی اول» به سه فصل «جنگ، بحران مشروطیت و ناکارآمدی نهادهای مشروطه»، «رویکرد تجار به رویدادهای سال‌های جنگ» و فصل «روند تحولات تجاری ایران طی سال‌های جنگ جهانی» تقسیم شده است. در این بخش چگونگی مبادله کالایی ایران با طرف‌های تجاری عمده در جنگ جهانی اول، تحلیل شده است.
بخش سوم کتاب با عنوان «تجار در تکاپوی استقرار دولت متمرکز و نهادهای مدرن» به پنج فصل «بحران سیاسی اجتماعی پس از جنگ بین‌الملل و لزوم اصلاحات»، «تقویت ساختارهای درون طبقاتی»، «عملکرد اجتماعی فکری و فعالیت اقتصادی تجار»، «خواسته‌های تجار و پاسخ دولت پهلوی به آن» و «بررسی آمارهای تجارت خارجی ایران از سال‌های پس از جنگ جهانی اول تا آغاز دولت پهلوی».
به طور کل نویسنده با این کتاب در پی ارائه پاسخی به این پرسش‌هاست که جنبش مشروطیت تا چه درجه خواسته‌ها و نیازهای تجار را برآورده ساخت و تا چه اندازه شرایط سیاسی و به تبع آن شرایط اقتصادی اجتماعی را به سود آنان دگرگون کرد و در نهایت این که چه عواملی در رویکرد تجار به رضاخان مؤثر بود؟
به اعتقاد نویسنده مداخله تجار در جنبش مشروطیت برای تحقق سه مؤلفه «حکومت متمرکز و قانونمند»، «استقرار نهادهای مدرن» و «مردم سالاری» بود، اما جنبش مشروطیت پس از پیروزی و در پی مشکلات ساختاری و موانع خارجی به موقعیت لازم دست نیافت و خواست‌های سه‌گانه برای تجار محقق نشد. جنگ جهانی اول نیز بر وخامت اوضاع افزود و زمینه‌ی تغییرات سیاسی و اصلاحات نوین را فراهم ساخت. از این رو تجار که طلیعه استقرار نهادهای مدرن و حکومت متمرکز را در شخص رضاخان بازیافتند، از به قدرت رسیدن او حمایت کردند. تجار در این مقطع زمانی بر سر مردم سالاری مصالحه کردند تا به دو هدف دیگر خود دست پیدا کنند.
سهیلا ترابی فارسانی عضو هیأت علمی گروه تاریخ دانشگاه آزاد اسلامی واحد نجف آباد اصفهان است. با تألیف و ترجمه او تاکنون کتاب‌ها و مقالات مهمی در حوزه تاریخ منتشر شده است.
از میان ترجمه‌های منتشر شده ترابی فارسانی می‌توان به این عناوین اشاره کرد: «مقالاتی در جامعه شناسی سیاسی ایران» نوشته یرواند آبراهامیان، «طبقات اجتماعی، دولت و انقلاب در ایران» نوشته احمد اشرف و علی بنو عزیزی و...
همچنین «از مجلس وکلای تجار تا اتاق ایران: پیدایش و تحول اتاق ایران از آغاز تا انقلاب اسلامی (۱۳۵۷-۱۲۶۳ خورشیدی)»، «اسنادی از مدارس دختران از مشروطیت تا پهلوی» و «چکیده مقالات همایش ملی تسامح و مدارا در فرهنگ ایران و اسلام» نیز عناوین شماری از کتاب‌هایی هستند که با تألیف و یا اهتمام ترابی فارسانی منتشر شده‌اند.
نظر شما